Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan, Venedik Komisyonu’nun 133. Genel Kurulu’nda; “Anayasa Mahkemesi’nin tüm kararlar aracılığıyla kişisel müracaat sistemini Avrupa Kurulu bünyesindeki uygun uygulama örneklerinden biri olarak devam etmesini sağlama çabası içerisinde olduğunu belirtmek isterim. Pek açık ki kişisel müracaat sisteminin başarısı, Avrupa Konseyi’nin demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü formundaki temel yapı taşlarının korunması için epeyce kıymetlidir. Avrupa Konseyi’nin kurucu üyesi olan Türkiye, Anayasa’da mündemiç olan bu temel bedellere sıkı sıkıya bağlıdır. Türk Anayasa Mahkemesi de bu anayasal bedelleri kararlı bir formda muhafazaya devam edecektir” dedi.
Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan, bugün Scuola Grande di San Giovanni Evangelista’da yapılan Venedik Komisyonu’nun 133. Genel Kurulu’na katıldı. Anayasa Mahkemesi’nden yapılan açıklamaya nazaran Arslan, burada yaptığı konuşmada şunları söyledi:
“2010 Anayasa değişikliğiyle ferdî müracaat düzeneğinin kabul edilmesi, Türkiye’de anayasa yargısı alanında bir dönüm noktası olmuştur. Venedik Komisyonu’nun ‘Anayasa Yargısına Ferdî Erişim Çalışması’nda’ vurgulandığı üzere, anayasa şikâyetlerinin temel fonksiyonu, bireylerin Anayasa ile garanti altına alınan haklarını korumaktır.
“Anayasa Mahkemesi toplumun farklı kesitlerinin tüzel sorunlarını tahlile kavuşturan çok sayıda ihlal kararı vermiştir”
Gerçekten de Anayasa Mahkemesi, anayasa şikâyetiyle birlikte, kişisel hak ve özgürlüklerin korunmasına toplumsal ve siyasi çıkarlar karşısında belli bir öncelik tanıyan hak eksenli bir yaklaşımı benimseme imkânı bulmuştur. Özgürlüğün temel, kısıtlamanın ise istisna olduğu varsayımına dayanan hak eksenli yaklaşıma nazaran, Anayasa hak ve özgürlükler lehine yorumlanmalıdır. Hak eksenli yaklaşımı benimseyen Anayasa Mahkemesi toplumun farklı kısımlarının tüzel sorunlarını tahlile kavuşturan çok sayıda ihlal kararı vermiştir. Bunlar ortasında, internete erişimin engellenmesi, bayanın evlenmeden evvelki soyadını kullanmasının yasaklanması, başörtüsü yasağı, milletvekillerinin tutuklanması, gazetecilerin hapsedilmesi ve gibisi sıkıntılara ait kararlar yer almaktadır.
“Anayasa Mahkemesi, Venedik Komisyonu’nun muhakkak anayasal hususlardaki rapor ve görüşlerini de dikkate almaktadır”
Anayasa Mahkemesi içtihadı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihadına uygun olarak anayasal hakların korunmasına yönelik standartları ortaya koymuştur. Anayasa’nın 148. unsurunda açıkça Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne atıfta bulunulduğundan, Anayasa Mahkemesi anayasa şikâyetlerini karara bağlarken Strazburg Mahkemesinin içtihadını dikkate almaktadır. Anayasa Mahkemesi, Venedik Komisyonu’nun belli anayasal hususlardaki rapor ve görüşlerini de dikkate almaktadır. Münasebetiyle, Venedik Komisyonu’nun Mahkeme’nin içtihadına kıymetli katkı sağladığını söylemek yerinde olacaktır.
“AİHM nezdinde Türkiye aleyhine açılacak davaların ve verilecek ihlal kararlarının sayısını düşürmekti”
Karşılaşılan tüm zorluklara karşın, edindiğimiz bu on yıllık deneyimin, Anayasa Mahkemesi’ne kişisel müracaat yolunun Strazburg Mahkemesi’ne müracaatta bulunmadan evvel tüketilmesi gereken tesirli bir hukuk yolu olduğunu ortaya koyduğunu belirtmeliyim. Bu bağlamda, Anayasa Mahkemesi, anayasal şikâyet düzeneğini hayata geçirerek belirlediği iki temel gayesi gerçekleştirmiştir. Birinci gaye, kişisel hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesine yönelik standartların yükseltilmesiydi. İkinci ve uygulamaya yönelik gaye ise AİHM nezdinde Türkiye aleyhine açılacak davaların ve verilecek ihlal kararlarının sayısını düşürmekti.
“Hâlihazırda AİHM önünde 47 ülkeden yapılan toplam 75 bin adet derdest müracaat bulunmaktadır”
Diğer yandan ise kişisel müracaat sisteminin tesirli ve başarılı bir hukuk yolu olarak işlemeye devam etmesini sağlamaya çalışmak açısından çeşitli zorluklarla karşı karşıya kaldık. Bu zorluklardan en değerlisi, Mahkeme’nin karşı karşıya kaldığı ağır iş yükü olup kelam konusu iş yükü Mahkeme’nin kapasitesini zorlayacak noktaya ulaşmıştır. Sürecin en başından itibaren, kıyaslanamaz bir iş yükü sorunu yaşıyoruz. Şu an prestijiyle Mahkeme önünde 100 bine yakın derdest evrak bulunmaktadır. Bu iş yükünün ne kadar ağır olduğu, AİHM’in karşı karşıya kaldığı iş yüküyle kıyaslandığında daha uygun anlaşılabilir. Hâlihazırda AİHM önünde 47 ülkeden yapılan toplam 75 bin adet derdest müracaat bulunmaktadır. Bu iş yükü sıkıntısını çözmek ismine Anayasa Mahkemesi, iki tesirli formül uygulamaya başlamıştır. Birinci olarak Mahkeme, kabul edilemez müracaatların filtreleme yoluyla ayrılmasını sağlayan çok tesirli bir sistem kurmuştur. İkinci olarak ise Mahkeme, AİHM’in uygulaması doğrultusunda, kitlesel ve yinelenmiş ihlallere yola açan sistematik ve yapısal meseleler içeren müracaatlar bakımından ‘pilot karar usulünü’ uygulamıştır.
“4 ay içerisinde bir hukuk yolu ihdas edilmesi tarafında davette bulunmuştur”
Pilot kararlara ait çarpıcı bir örnekten bahsetmek istiyorum. Kelam konusu dava, derdest müracaatların yarıdan fazlasının konusunu oluşturan uzun yargılamalara ilişkindir. Mahkeme, kelam konusu davada, başvuranın, ferdî müracaatta bulunmadan evvel yargılamaların uzunluğu konusunda başvurabileceği idari yahut isimli bir hukuk yolunun bulunmaması nedeniyle ihlal kararı vermiştir. Mahkeme, derdest olan misal müracaatların incelenmesini ertelerken yasama organına da 4 ay içerisinde bir hukuk yolu ihdas edilmesi istikametinde davette bulunmuştur.
“Anayasa ile garanti altına alınan temel hak ve özgürlüklerin daima olarak ihlal edilmesine yol açan yapısal problemler içerdiğine karar vermiştir”
Verdiği bir öbür pilot kararda ise Mahkeme, ilgili web-sayfalarına erişimin engellenmesi nedeniyle başvuranların tabir ve basın özgürlüklerinin ihlal edildiğine karar vermiştir. Mahkeme, verdiği bu kararda, Venedik Komisyonu’nun ‘İnternet Kanunu’ hakkındaki görüşü ile Türk Ceza Kanunu’nun makul unsurlarına ait görüşünü dikkate almıştır. Mahkeme, yakın vakit evvel verdiği bir kararda, tabir özgürlüğü konusunda derdest olan çok sayıdaki müracaatın konusunu oluşturan, karmaşık bir sorun niteliğindeki, kararın açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) uygulamasını ele almıştır. HAGB yordamını tüm taraflarıyla ele alan Mahkeme, ilgili davada hem tabir özgürlüğünün hem de toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiğine karar vermiştir. Bu bahiste temyiz sürecinin tesirli olmadığına değinen Anayasa Mahkemesi, ‘HAGB’ uygulamasına ait mevzuatın Anayasa ile garanti altına alınan temel hak ve özgürlüklerin daima olarak ihlal edilmesine yol açan yapısal problemler içerdiğine karar vermiştir.
Mahkeme, ilgili kararda, Venedik Komisyonu’nun Türk Ceza Kanunu’nun kimi unsurlarına ait görüşünün 31. paragrafına özel olarak atıf yaparak ‘yüksek mahkemelerin rehberliğinin, yargılamalarında insan hakları standartlarının yorumlanması ve uygulanmasında alt mahkemeler için çok önemli’ olduğunu vurgulamıştır.
“Türk Anayasa Mahkemesi de bu anayasal pahaları kararlı bir biçimde müdafaaya devam edecektir”
Konuşmama son vermeden evvel Anayasa Mahkemesi’nin, bu kararlar da dâhil olmak üzere verdiği tüm kararlar aracılığıyla kişisel müracaat sistemini Avrupa Kurulu bünyesindeki güzel uygulama örneklerinden biri olarak devam etmesini sağlama çabası içerisinde olduğunu belirtmek isterim. Pek açık ki ferdi müracaat sisteminin başarısı, Avrupa Konseyi’nin demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü biçimindeki temel yapı taşlarının korunması için hayli kıymetlidir. Avrupa Konseyi’nin kurucu üyesi olan Türkiye, Anayasa’da mündemiç olan bu temel bedellere sıkı sıkıya bağlıdır. Türk Anayasa Mahkemesi de bu anayasal kıymetleri kararlı bir halde muhafazaya devam edecektir.” (ANKA)