İranlı yetkililerin “başörtüsü” dayatması ve zarurî kıyafet uygulamaları 1979’daki İslam Devrimi‘nden çabucak sonra başladı. İran’ın son şahı Muhammed İstek Pehlevi devrilmeden evvel Tahran sokaklarında küçük etekler ve açık saçlar ender karşılaşılan görüntüler değildi. Şah’ın Batı tipi kıyafetler giyen karısı Ferah, çağdaş bir bayan örneği olarak görülüyordu. Lakin İslam ihtilalinden aylar sonra, bayan haklarını koruyan yasalar bir bir yürürlükten kaldırılmaya başlandı.
BBC’ye konuşan, İran İslam Cumhuriyeti’ndeki birinci başörtüsü tersi protestonun düzenlenmesine öncülük eden insan hakları avukatı ve aktivist, 78 yaşındaki Mehrangiz Kar‘a nazaran, “Her şey bir gecede olmadı, adım adım ilerleyen bir süreçti. […] İhtilalden çabucak sonra, sokaklarda bayanlara ‘hediye’ ismi altında fiyatsız başörtüleri dağıtıldı.”
İLK BAŞKALDIRI
Devrimin lideri Ayetullah Humeyni, 7 Mart 1979‘da, tüm bayanların işyerlerinde başörtüsü takmasının zarurî olacağını ve “başörtüsü takmayan bayanların çıplak olarak görüleceğini” ilan etti.
Şu anda Washington DC’de yaşayan Kar’a nazaran, “Bu konuşma birçok kişi tarafından ‘başörtüsü emri’ olarak kabul edildi. […] Birçoğu bunun bir gecede olacağını düşündü ve bu yüzden bayanlar direnmeye karar verdi.”
Devamında, çoğunluğu bayanlardan oluşan 100 binden fazla insan, Dünya Bayanlar Günü kutlamaları çerçevesinde protesto maksadıyla Tahran sokaklarında toplandı.
ÖNCE BAŞÖRTÜSÜ, SONRA ÇARŞAF
Kar’a nazaran, Humeyni’nin kararnamesine karşın, yetkililerin bayanlar için neyin “uygun” olduğuna karar vermesi biraz vakit aldı. “Çünkü açık bir talimat yoktu, bu yüzden ofis duvarlarına, uygun giysi kuşam modellerini gösteren afişler astılar. Bayanların, [başörtüsü takmakla ilgili] bu talimatlara uymaları gerektiğini, aksi takdirde ofislerine giremeyeceklerini söylediler…”
1981’e gelindiğinde, bayanların yasal olarak mütevazı “İslami giysiler” giymeleri gerekiyordu. Bu da uygulamada çarşaf (başörtüsü ile birlikte bedeni kaplayan bir pelerin yahut bir başörtüsü ve kolları örten bir manto) giymek manasına geliyordu.
Kar’a bu mevzuya ait olarak, “Zorunlu başörtüsüne karşı uğraş ferdi seviyede devam etti. Başörtüsü takmak ya da saçlarımızı düzgün kapatmamak konusunda hayli yaratıcıydık. […] Bizi her durdurduklarında arbede ediyorduk” dedi.
KIRBAÇ VE MAHPUS CEZASI
İran parlamentosu, 1983 yılında toplum içinde saçlarını örtmeyen bayanlara 74 kırbaç cezası verilmesine karar verdi. Kısa bir mühlet sonra buna 60 güne kadar mahpus cezası da eklendi.
Yetkililer, kanunları uygulamak için uğraş etse de her yaştan bayan sık sık dar paltolar giydi ve saçlarını ortaya çıkarmak için renkli başörtülerini geri itti. İslami kuralların ne ölçüde uygulandığı ve verilen cezaların yükü ise yıllar içinde değişiklik gösterdi.
“İRŞAD DEVRİYELERİ” NASIL KURULDU?
Dönemin Tahran belediye başkanı, aşırı muhafazakar siyasetçi Mahmud Ahmedinejad, 2004 yılında cumhurbaşkanlığı için kampanya yürütürken kılık kıyafet yönetmelikleri konusunda daha ilerici bir tablo çizdi. Hatta bir televizyon röportajında, “İnsanların farklı zevkleri var ve hepsine hizmet götürmeliyiz” dedi.
Ancak sonraki yılki seçim zaferinden kısa bir müddet sonra, İrşad Devriyesi (Geşt-i İrşad) ismi verilen kelamda ahlak polisleri ünitesi resmen kuruldu. O güne dek kıyafet yönetmeliği öbür kolluk kuvvetleri ve paramiliter üniteler tarafından gayri resmi olarak denetleniyordu.
Bugün ahlak polisi, sert yaklaşımları nedeniyle halk tarafından ağır bir halde eleştiriliyor, bayanlar sıklıkla gözaltına alınıyor ve fakat bir akrabası, gelecekte kurallara uyacağına dair garanti verdiğinde özgür bırakılıyor.
“ÇİZMELERİN FAZLA EROTİK…”
İsfahanlı bir bayan BBC’ye demecinde, “Kızımla, rujumuz yüzünden durdurularak tutuklandık. Bizi karakola götürdüler ve kocamdan, başörtüsü olmadan dışarı çıkmamıza müsaade vermeyeceğine dair bir kağıt imzalamasını istediler.”
Tahranlı bir bayan ise BBC’ye demecinde, “Bir bayan memur, çizmelerimin erkekler için ‘fazla erotik’ olabileceğini söyleyerek beni gözaltına aldı. Kocamı aradım ve bana bir çift ayakkabı getirmesini istedim. Daha sonra uygunsuz kıyafetler giydiğimi kabul eden bir kağıt imzaladım ve artık bir sabıka kaydına sahibim” dedi.
BBC ile paylaşılan ahlak polisiyle ilgili öbür tecrübe raporları ortasında dayak ve hatta daha acımasız cezalar yer alıyor.
TAKİP, TESPİT, CEZALANDIRMA
Ülkede geçen yıl seçilen katı muhafazakar bir din adamı olan Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, yeni bir kısıtlama listesinin uygulanması için 15 Ağustos’ta bir buyruk imzaladı.
Söz konusu buyruk başörtülü bayanların izlenmesini, cezalandırılmasını, tespit edilmelerinin kolaylaştırılması için güvenlik kameraları konuşlandırılmasını ve başörtüsü kurallarına alışılmamış içerik üreten rastgele bir İranlıya zarurî mahpus cezası verilmesini öngörüyordu.
Kısıtlamalar, tutuklamalarda artışa yol açtı, bayanların toplumsal medyada başörtüsü takmadan fotoğraflarını ve görüntülerini paylaşmalarında da bir artış yaşandı. Amini’nin vefatı ile birlikte de biriken öfke patladı.
Kaynak: BBC